Yüzbaşının Kızı-Aleksandr Puşkin

Yayınevi : Varlık Yayınları
Yazarı : Aleksandr Sergeyeviç PUŞKİN
Çevirmen : Nihal Yalaza TALUY
Basım Yeri / Tarihi : İstanbul / 1996 - Ocak
Sayfa Sayısı : 127
KİTABIN ÖZETİ

Eserde anlatılan olaylar Rusya'da, 1700'lü yıllarda Çariçe döneminde
geçmektedir. Rus ordusundan kıdemli binbaşı rütbesinde emekli olan
Andrey Petroviç Grinyov, Avdotya Vasilyevna ile evlidir. Simbirsk'in
köyünde oturan varlıklı bir ailedir. Doğan çocuklarının sekizi, daha
bebekken ölürler. Doğacak dokuzuncu çocuklarını, daha kız veya erkek
olacağı belli olmadan, aile dostlarından bir binbaşının yardımıyla
Semenovski Alayına çavuş olarak yazdırırlar. Çocuk eğer kız doğacak
olursa, çavuşun öldüğü bildirilecek ve iş de böylece kapatılacaktır.

Çocuklarının erkek olması Grinyov ailesini sevindirir. Adını Pyotr
Andreyiç koyarlar. Savelyiç adlı yaşlı hizmetkâr lala olarak
görevlendirilir. İleriki yaşına doğru eğitimi için Monsieur Beaupre
adında bir Fransız öğretmen tutulur. Pyotr Andreyiç, bir süre
öğretmeninden Fransızca, Almanca ve diğer bilimlerle ilgili dersler
alır; kılıç kullanmayı öğrenir.

On yedi yaşına gelince, babası, onun iyi bir subay olarak yetişmesi
için, doğmadan önce çavuş olarak yazdırdığı muhafız birliğine değil,
daha uzakta ve zaman zaman çatışmalara giren Orenburg'taki bir eski
dostunun birliğine gönderir. Oğluna, dostuna verilmek üzere bir mektup
verir ve hizmetinde bulunması, koruması için lalası Savelyiç'i de yanına
katar.

Pyotr Andreyiç ile Savelyiç önce Simbirsk'e varırlar. Burada, gerekli
malzemeleri almak için bir gün konaklarlar. Savelyiç malzeme alımıyla
uğraşırken handa yalnız kalan Pyotr Andreyiç, İvan İvanoviç Zurin adında
bir subayla tanışır. Bu subay içkiye ve kumara düşkündür. Pyotr
Andreyiç, ondan bilardo oynamasını öğrenir. Zurin'le parasına bilardo
oynar ve yüz ruble kaybeder. Kasadarı Savelyiç'e bu parayı ödettirir.
Ertesi günü bir at arabasıyla yola düşerler.

Yolda hava bozmaya başlar. Arabacı, hana geri dönmeyi teklif etse de
kabul ettiremez. Bir süre sonra tipi bastırır, her taraf karla kaplanır.
Ne yol, ne iz bellidir. Hiç değilse sığınacak bir ev ya da bir yol izi
görme umuduyla dört bir yana bakınırken bir karartı göze çarpar.
Arabacıya gördüğü karartıya doğru gitmesini emreder. Karartı da
kendilerine doğru gelmekte olduğundan kavuşmaları uzun sürmez. Bu bir
yolcudur. Konuşmalarından yolcunun bu çevreyi iyi bildiği anlaşılır.
Kılavuzluk etmesi için arabaya alınır ve yola devam edilir. Bir hana
ulaşırlar. Orada fırtınanın geçmesini beklerler. Kendilerine kılavuzluk
ettiği için yolcuya handa şarap ısmarlar. Ertesi günü hancıya hesabı
ödeyip ayrılırken kılavuza elli kapik bahşiş vermesini söyler
Savelyiç'e. Bir çapulçuya bu kadar para vermenin anlamsız olduğuna inan
Savelyiç'i razı edemez. Pyotr Andreyiç, kılavuzun hizmetini karşılıksız
bırakmak istemez. Tavşan kürklü gocuğunu, hizmetkârın itirazlarına
rağmen, ona verir. Bu sırada arabacı da yola çıkmak için hazırlıklarını
tamamlamıştır, hemen yola çıkarlar.

Orenburg'a varınca, doğru Andrey Karloviç adlı generale çıkar. Babasının
yazdığı mektubu ona verir. General mektubu okur ve mektupta
yazılanların yerine getirileceğini söyler. Ertesi gün atanma emriyle
birlikte, subay alayına katılması için onu Belegorski kalesindeki
Yüzbaşı Mironov'un komutasındaki birliğe gönderir. Generale göre,
Mironov, iyi dürüst bir subaydır. Orada Pyotr Andreyiç gerekli eğitimi
alacak ve disipline alışacaktır.
Belegorski, Kırgız bozkırlarının sınırında ıssız bir kaledir.
Orenburg'dan "kırk verst" ötededir. Surlar, kuleler ve toprak bir tabya
görmeyi umarken karşılarına kütüklerden yapılma bir çitle çevrili küçük
bir köy çıkar. Kalenin girişinde dökme demirden, eski bir top
durmaktadır. Dar, eğri büğrü sokaklardan, üzeri samanla örtülü basık
kulübelerin arasından geçerek Yüzbaşının konutuna varırlar. Onları
Yüzbaşının karısı Vasilisa Yegorovna karşılar. Ona, bu kaleye
atandığını, Yüzbaşıyı görmeye geldiğini bildirir. Yüzbaşı İvan Kuzmiç,
Papaz Gerasim'e misafirliğe gitmiştir. Yüzbaşının karısı, Çavuş
Maksimiç'i çağırtır. Gelince ona Pyotr Andreyiç'in kalacağı eve
götürmesini emreder. Burası tahta perdeyle ikiye ayrılmış, oldukça temiz
bir odadır. Savelyiç, eşyalarını hemen yerleştirir.

Ertesi sabah tam giyinmek üzereyken kısa boylu, esmer, genç bir subay
içeri girer. Fransızca olarak, insan yüzü görmeyi özlediği için
geldiğini söyler. Bu subay, düello nedeniyle muhafız birliğinden
çıkarılan Şvabrin'dir. Bu sırada kapıya gelen asker, Vasilisa
Yegorovna'nın kendisini yemeğe çağırdığını bildirir. Şvabrin de
kendisiyle birlikte gelir. Yaşlı, uzun boylu, dinç bir adam olan
Yüzbaşıyı, başında takke, sırtında bej renkli, pamuklu bir gecelik
entariyle safta toplanmış yirmi kadar askeri eğitirken görürler.
Yüzbaşı, yanlarına yaklaşıp dostça birkaç söz söyleyip eğitim yaptırmaya
döner. Yüzbaşının evine gelirler, hizmetçi kız Palaşka sofrayı
kurmaktadır. Tam bu sırada Yüzbaşının on sekiz yaşlarında, toparlak
yüzlü, pembe yanaklı, açık kumral saçlı kızı Marya İvanovna içeri girer.
Şvabrin, Yüzbaşının kızının tam bir aptal olduğunu kendisine söylediği
için ilk görüşte ondan pek hoşlanmaz. Sofrada, Yüzbaşının karısı,
annesinin, babasının sağ olup olmadığını, nerede oturduklarını, ekonomik
durumlarının nasıl olduğunu sorar. Pyotr Andreyiç'in zengin bir aileden
geldiğini öğrenen Yüzbaşının karısı, derin bir iç çeker. Burada kıt
kanaat geçinmeye razı olduğunu; ancak evlenme yaşına gelmiş kızlarına
çeyiz olarak verecekleri hiçbir şeylerinin olmamasının kendilerini
üzdüğünü, karşılarına çıkacak iyi bir adamla kızlarını hemen evlendirmek
istediklerini söyler.

Aradan birkaç hafta geçer. Pyotr Andreyiç, Marya'yı sevmeye başlar.
Edebiyatla da uğraştığı için, ona aşk şiirleri yazar. Yazdığı birkaç
şiiri arkadaşı Şvabrin'e gösterir. Şvabrin, okuduğu şiirleri acımasızca
eleştirir. Bu eleştiri, şiirlerin kötülüğünden değil, Marya'ya
kendisinin de âşık olmasındandır. Hatta, Marya, onun iki ay önceki
evlenme teklifini reddetmiştir. Şvabrin'in, Marya ile ilgili atıp
tutmaları Pyotr Andreyiç'i çok kızdırır. Şvabrin'i alçak ve ********
olmakla suçlar. Şvabrin, Pyotr Andreyiç'i düelloya davet eder. O da
kabul eder. Pyotr Andreyiç, kavganın şahitliği için Üsteğmen İvan
İgnatyiç'ten yardım ister. Fakat daha sonra Şvabrin'in de isteğiyle
tanık olmadan kavga etmeye karar verirler. Samanlığın yakınında tam
kavgaya tutuşacakken İgnatyiç tarafından yakalanırlar. Askerlerin de
yardımıyla ikisi de Yüzbaşıya götürülür. Kalede barışın bozulmaması
konusunda öğütler veren Yüzbaşı, kavgacıların birbirlerine sarılarak
barışmalarını sağlar. Kavganın nedeninin de Marya için yazılmış şiirler
olduğunu herkes öğrenir.

Yüzbaşının evinden ayrılan Şvabrin ve Pyotr Andreyiç'in hırsları
geçmemiştir. Ertesi gün ırmak kıyısında kozlarını paylaşmak üzere
sözleşip ayrılırlar. Her ikisi de sözünü tutar ve kararlaştırılan saatte
ırmağın kıyısına gelir. Kılıçlarını çekerek kavgaya başlarlar. Bir süre
birbirlerine zarar veremeden kavga sürer. Şvabrin'in gerilemeye
başladığını sezen Pyotr Andreyiç, tekrar saldırıya geçer, hasmını
ırmağın ucuna kadar sıkıştırır. Bu sırada keçi yolundan aşağı doğru
koşarak gelen Savelyiç'in kendisine seslendiğini işitir. Kısa bir
dalgınlık anında Şvabrin'den aldığı kılıç darbesiyle göğsünden
yaralanır, yere düşer ve bayılır.

Ayıldığında kendini Yüzbaşının evinde bulur. Marya ile Savelyiç
yanındadır. Beş gün boyunca komada yatmıştır. Kendini iyi hissetmeye
başlayınca Marya'ya evlilik teklifinde bulunur. Marya ise henüz
tehlikeyi atlatmadığını ve kendisini korumasını söyler. Kalede doktor
olmadığı için Pyotr Andreyiç'in tedavisiyle alay berberi
ilgilenmektedir. Ertesi gün Marya'ya evlilik teklifini tekrarlar. Marya
da Pyotr Andreyiç'e karşı ilgisiz değildir. Pyotr Andreyiç'in anne ve
babasının bu evlilik için onayını almak isterler. Pyotr Andreyiç,
babasına bir mektup yazar. Gelen cevap umdukları gibi değildir. Pyotr
Andreyiç'in babası hem evliliğe karşı çıkmakta hem de gereksiz yere
kavga ederek yaralanmasına neden olmasına kızmaktadır. Hatta Yüzbaşının,
kalesinde bu olaylara sebebiyet vermesine içerler ve oğlunu bir başka
birliğe tayin ettireceğini yazar.

Bu sıralarda Çariçeye karşı isyan edenler kalabalık bir grup
olmuşlardır. Pugaçev adlı bir Kazak'ın etrafında toplanan isyancılar,
bazı kalelere saldırarak başarı kazanmışlar ve oralardaki askerleri de
saflarına katmışlar, katılmayanları ise idam etmişlerdir.

Yüzbaşı Mironov, Generalden aldığı emri tebliğ etmek için kaledeki bütün
subaylarını toplar. Kendini III. Petro olarak tanıtan isyancı Kazak
Pugaçev'in kaleye saldırması durumunda öldürülmesi ve bunun için
hazırlıklara başlanılması emredilmiştir.

Kalede Kazaklar dışında yüz otuz asker vardır. Bir süredir terk edilen
nöbet ve devriye sistemi tekrar başlatılır. Eldeki top temizlenir,
kullanılır duruma getirilir. Kaleye saldırı olacağı her ne kadar gizli
tutulmaya çalışılsada kısa bir süre sonra herkesin haberi olur.
Kaledekilerin telaşı bir kat daha artar.

Pugaçev, kaleye girmeye hazırlanmaktadır. Yüzbaşıya, Pugaçev'den bir
mesaj gelir. Kaledeki Kazakları ve askerleri çetesine çağırmakta ve
komutanlara da karşı koymamalarını öğütlemektedir. Yüzbaşı savaştan çok
korkan kızı Marya'yı, karısı ile güvende olacakları başka bir kaleye
göndermeyi düşünür. Karısı başka yere gitmeye razı olmaz. Marya'yı da
göndermeye zaman kalmaz. Çünkü, Pugaçev yolları kesmiş, kaleye girişi ve
çıkışı kontrol altına almıştır. Yüzbaşı önce savunmaya geçer.
İsyancılar, atlardan inip saldırıya geçince Yüzbaşı da kale kapısını
açtırıp isyancıların üzerine saldırıya geçer. Umdukları gibi olmaz.
İsyancılar kısa süre içinde Yüzbaşıyı ve diğerlerini yakalarlar ve
etkisiz hâle getirirler. Pugaçev, komutanın evine yerleşir. Meydana
darağacını kurdurur. Kendisine katılmayan Yüzbaşı ile Üsteğmeni hemen
astırır. Sıra Pyotr Andreyiç'e gelir. Bu arada Kazak kaftanı ile Şvabrin
gelip Pugaçev'in kulağına bir şeyler fısıldar. Pyotr Andreyiç'in yüzüne
bile bakmadan adamlarına onu asmalarını emreder. Tam ilmeği boynuna
geçirdikleri bir sırada bir haykırış yükselir. Bu Savelyiç'in sesidir.
Pugaçev'e yalvarmakta, onu asmamasını istemektedir. Pugaçev, yaşlı
hizmetkârı tanır. Pyotr Andreyiç'in, tipide kendini arabasına alan;
kendine handa şarap ısmarlayan ve tavşan kürklü gocuğunu veren kişi
olduğunu anlar. Adamlarına işaret ederek serbest bıraktırır. Yüzbaşının
karısı bu sırada olay yerine gelir. Kocasını darağacında görünce
"Katiller!" diye bağırır. Pugaçev, adamlarına kadının susturulmasını
emreder. Kadının başına bir Kazak, kılıcıyla bir darbe indirir; kadın
yere düşer ve can verir.

Ölümden kurtulan Pyotr Andreyiç, Yüzbaşının kızını merak eder. Onun
başına bir kötülük gelmesinden korkar. Marya'yı, Papazın karısı korumaya
alır ve onu yegeni olarak isyancılara tanıtır. Bu duruma Şvabrin de ses
çıkarmaz. Çünkü o karışıklıkta Marya'nın başına bir kötülük gelmesini
istemez.

Pugaçev, Pyotr Andreyiç'e kendisine katıldığı takdirde yüksek rütbeler
vereceğini vadeder. Pyotr Andreyiç, bu teklife yanaşmaz. Bunun üzerine
onun kaleden hizmetkârıyla birlikte çıkışına izin verir.

Pyotr Andreyiç, Orenburg'a gider. Kale komutanı generale olanı biteni
anlatır. İsyancıların gücü hakkında bilgiler verir. General subaylarını
toplayıp durum değerlendirmesi yapar. Pyotr Andreyiç, Belegorsk
kalesindeki isyancılara karşı taarruz yapılmasını savunursa da hiçbir
subay buna yanaşmaz. Savunmada kalmayı tercih ederler.

Aradan birkaç gün geçtikten sonra geldiği kaledeki Çavuş Maksimiç,
Marya'dan bir mektup getirir. Mektuba göre, Pugaçev, kalenin yönetimini
Şvabrin'e bırakmış Orenburg yakınlarında kaleye saldırı hazırlıklarına
girişmiştir. Şvabrin, Marya'yı Papaz Gerasim'in evinden alıp kendi evine
götürmüş ve orada bir odaya hapsetmiştir. Karısı olması için baskı
yapmaktadır. Marya, Pyotr Andreyiç'ten gelip kendisini kurtarmasını
istemektedir.
Pyotr Andreyiç, General'e gider. Ondan, Belegorsk kalesini isyancılardan
temizlemek için bir bölük askerle, elli Kazak vermesini ister.
Yüzbaşının kızının yazdığı mektuptan da söz eder ona. Fakat General'i
yine razı edemez. Umutsuzluğa kapılan Pyotr Andreyiç, sevdiği kızı
Şvabrin'e kaptırmaktansa ölümü göze alır. Atına binip kale kapısından
dışarı çıkar. Peşine Savelyiç de takılır. Bir süre sonra Berda köyü
yakınlarında Pugaçev'in adamlarına yakalanırlar. Pugaçev'in huzuruna
çıkarılırlar. Pugaçev'e sevdiği kızın Belogorsk kalesinde olduğunu ve
kale komutanı olarak bıraktığı Şvabrin'in kızı hapsettiğini, evlenmeye
zorladığını halka zulmettiğini anlatır. Pugaçev, kalenin yönetimini
bıraktığı şahsın halka zulmetmesine çok kızar. Birlikte kaleye giderler.
Marya'yı hapsedildiği odadan çıkarırlar. Pugaçev, halka verdiği
eziyetten dolayı Şvabrin'e kızar. Papazı çağırmasını, Marya ile Pyotr
Andreyiç'i evlendireceğini söyleyince, Şvabrin, Marya'nın Yüzbaşının
kızı olduğunu itiraf eder. Kendisine bunun daha önce söylenmemesinden
dolayı Pugaçev'in kızgınlığı daha da artar. Pyotr Andreyiç de Şvabrin'in
söylediklerini doğrular. Bunu, Marya'nın hayatına zarar verileceğinden
korktuğu için söylemediğini itiraf eder.

Pugaçev, Pyotr Andreyiç'in kendisine yaptığı iyilikleri hatırlar ve bir
kez daha canını bağışlar. Marya ile birlikte diledikleri yere
gitmelerine izin verir. Üstelik yolda adamları tarafından engellenmemesi
için bir izin kağıdı da düzenler. Pugaçev'e göre iyilik ya tam
yapılmalı ya da hiç yapılmamalıdır.

Pyotr Andreyiç, Marya ve Savelyiç bir yaylı arabasıyla yola koyulurlar.
Amacı Marya'yı memleketine götürmek ve onunla evlenmektir. Bir süre
sonra Pugaçev'in egemenliğindeki bir kalenin yakınındaki menzile
gelirler. Menzildeki görevliye ellerindeki izin kağıdını gösterince
hemen arabanın atları değiştirilir ve tekrar yola koyulurlar. Hava
kararmaya başlarken küçük bir kente yaklaşırlar. Devriyeler önlerini
keser. Arabacı arabada Çarın bacanağının olduğunu söyleyince, muhafızlar
küfürler savurarak hemen etraflarını sarar. Komutanlarına götürürler.
Orada karşılarına handa bilardo oynayıp yüz ruble kaybettiği Zurin
çıkar. Durumu ona anlatır. Zurin, isyancılara karşı kendisiyle birlikte
savaşmasını teklif eder. Marya'yı Savelyiç ile babasına gönderir.
Kendisi orada kalır.

Pyotr Andreyiç ve Zurin isyancılara karşı başarılar kazanırlar. Bir süre
sonra Pugaçev de yakalanır. Pugaçev işini soruşturan komisyon, Pyotr
Andreyiç'in yakalanıp kendilerine gönderilmesi için Zurin'e emir
göndermiştir. Zurin, görevini yapar. Pyotr Andreyiç'i Kazan'a gönderir.
Askerî mahkeme kurulmuştur. Mahkeme başkanı bir generaldir. Pyotr
Andreyiç'in adını sanını sorduktan sonra, Andreyiç Petroviç Grinyov'un
oğlu olup olmadığını bir defa daha sorar. Öyle saygıdeğer bir babanın,
isyancılarla iş birliği yapan bir oğlunun olmasına çok şaşırır. Pyotr
Andreyiç, Pugaçev'in hizmetine girmediğini ve ondan herhangi bir görev
almadığını söylese de mahkemeyi ikna edemez. Yüzbaşının kızının, mahkeme
kapılarında sürünmemesi için bu konuda kendisine tanıklık etmesini de
istemez. Babasının iyi bir subay olması nedeniyle idam edilme yerine,
Sibirya'nın ücra bir bölgesinde ömür boyu oturmaya mahkûm edilir.

Bu karar, Pyotr Andreyiç'in babasını kahreder. Oğlunun, bir isyancının
hizmetinde bulunmasını onuruna yediremez. Bu durum Marya'yı da derinden
sarsmıştır. Mahkemede Pyotr Andreyiç'in kendisiyle ilgili bazı şeyleri
açıklamamış olmasına inanmaktadır. Çok iyi bakıldığı bu evden müsaade
isteyerek Savelyiç'le birlikte Petersburg'a gider. Çariçenin o sırada
Tsarskoye Selo'da olduğunu öğrenir. Kendisi de orada konaklamaya karar
verir. Menzil bekçisinin eşiyle tanışır. Saray sobacısının yeğeni olan
bu kadın, Marya'ya Çariçe'nin uyandığı saati, gezindiği yerleri, hizmeti
için yanında bulunanları anlatır. Ertesi gün Marya, erkenden kalkar ve
bahçeye çıkar. Orada kırk yaşlarında, Çariçe'nin sarayında görevli bir
bayanla tanışır. Ona başından geçenleri anlatır ve ondan Çariçeye
yazdığı mektubu götürmesi için yardım ister. Mektubu okuyan Çariçe,
Marya'yı huzuruna davet eder; onu çok iyi karşılar. Ona, Pyotr
Andreyiç'in suçsuz olduğuna inandığını, evlenmeleri için yardım
edeceğini söyler. Kayın babasına vermesi için bir mektup da verir.
Mektubunda Pyotr Andreyiç'in suçsuzluğunu bildirmekte ve Yüzbaşı
Mironov'un kızının da zekâsını, ahlâkını övmektedir.

Pyotr Andreyiç, özel bir emirle sürgünden kurtulur ve Simbirsk'e döner.
Marya ile evlenir, bolluk içinde mutlu bir hayat yaşarlar.

Akıcı bir dille kaleme alınan eserde, Rus ordusunda görev yapan
subayların yetişme tarzını; kişinin ekmeğini yediği devletine, canı
pahasına da olsa, nankörlük etmemesi gerektiği; aşkın insana verdiği
cesareti görmekteyiz.